Muzeum Ziemi Kujawskiej i Dobrzyńskiej we Włocławku

Dokładnie 90 lat temu, 7 grudnia 1930 r. odbyło się uroczyste otwarcie nowego gmachu Muzeum Ziemi Kujawskiej przy ul. Słowackiego 1 we Włocławku. Do tego czasu, od 1909 r. muzeum mieściło się w siedzibie Oddziału Kujawskiego Polskiego Towarzystwa Krajoznawczego (PTK) przy ul. Kaliskiej 1 (obecnie ul. P.O.W.).

Gmach Muzeum Ziemi Kujawskiej wzniesiony w latach 1927-1930 należał do nielicznych budynków wzniesionych w okresie międzywojennym z przeznaczeniem na muzeum. W tym czasie wybudowano tylko siedziby dla Muzeów Narodowych w Warszawie i w Krakowie, Muzeum Śląskiego w Katowicach i Muzeum Ziemi Pomorskiej w Toruniu.

W 1925 r. dzięki staraniom Zarządu Oddziału Kujawskiego PTK miasto przekazało grunt na rogu ulic Ogrodowej i Szkolnej (ob. ulic Słowackiego i Mickiewicza) pod budowę nowej siedziby PTK i gmachu muzeum, w którym miała znaleźć swoją siedzibę również biblioteka miejska .
Jednocześnie zawiązał się społeczny Komitet Budowy Muzeum Ziemi Kujawskiej, w którego skład wchodzili: Anna Boye (ziemianka, prezes Włocławskiego Oddziału PCK), Antoni Byszewski (były prezes Oddziału Kujawskiego PTK), Czesław Gajzler (prezydent miasta w l.1924-1926), Zygmunt Kossowski (Prezes Kujawskiego Stowarzyszenia Techników), Antoni Olszakowski (architekt miejski), Stefan Pachnowski (prezydent miasta w l. 1926-1933) Edmund Płoski (prezes Sądu Okręgowego we Włocławku), ks. Stanisław Pruski (skarbnik kurii diecezjalnej we Włocławku), Szymon Rajca (kustosz Muzeum Kujawskiego, wcześniej poseł na Sejm Ustawodawczy RP), Mieczysław Sikorski (dyrektor Państwowej Niższej Szkoły Technicznej we Włocławku), Franciszek Szeliga (dyrektor Oddziału Kujawskiego Banku Polskiego) i Franciszek Zieliński (dyrektor Gimnazjum im. Jana Długosza, od 1828 poseł na Sejm RP).
Komitet powierzył opracowania projektu nowego gmachu i kosztorysów budowy inż. Stefanowi Narębskiemu, który będąc jednym z najbardziej aktywnych członków PTK przygotował całą dokumentację w czynie społecznym.

Marmurowa tablica pamiątkowa wmurowana naprzeciw wejścia do muzeum na ścianie klatki schodowej

Uroczyste poświęcenie kamienia węgielnego pod budowę nowego gmachu odbyło się 29 maja 1927 r. Aktu dokonał bp Władysław Krynicki w obecności licznych mieszkańców Włocławka i okolicznego ziemiaństwa. Końcowy fragment aktu erekcyjnego wmurowanego w narożnik budynku brzmiał: […] budynek ten ma być widocznym znakiem czci naszej dla dostojnej przeszłości Ojczyzny i tej prastarej dzielnicy Kujawskiej […] Niech budynek ten służy po wieczne czasy dzieciom tej ziemi ku wzbogaceniu ich serc i umysłów na pożytek i chwałę Najjaśniejszej Rzeczypospolitej Polskiej.

Gmach muzeum, stan surowy w 1928 r.

W 1928 r. zakończono budowy gmachu w stanie surowym. Koszty wyniosły ponad 100 000 zł, z czego ze składek społecznych zebrano 25 000 zł a resztę uzyskano w Banku Polskim, przy wsparciu Franciszka Szeligi, dyrektora miejscowego oddziału tego banku, który podnosząc kredyt firmie budowlanej Popławski i Fürstenwald, umożliwił finansowanie kosztów budowy. W 1929 r. z powodu braku funduszy wykańczanie budynku zostało wstrzymane. W 1930 r. dzięki staraniom prezydenta miasta Stefana Pachnowskiego, Komitet Budowy Gmachu uzyskał długoterminową pożyczkę w Polskim Banku Komunalnym w kwocie 150 000 zł. Pożyczkę spłacać miało miasto, przy gwarancjach PTK na hipotece gmachu. Po kilku miesiącach inwestycja została zakończona, a eksponaty muzealne i księgozbiór zostały przeniesione z dotychczasowej siedziby przy ul. Kaliskiej.
Na parterze trzykondygnacjowego budynku, poza biurami PTK znalazła swoją siedzibę Biblioteka Miejska Pierwsze piętro przeznaczono na siedzibę muzeum natomiast prawie całą powierzchnię drugiego piętra zajęła reprezentacyjna sala służąca na odczyty, przedstawienia teatralne itp. Wszystkie kondygnacje połączono reprezentacyjną klatką schodową, umieszczoną centralnie naprzeciw głównego wejścia.

Fragment ekspozycji muzealnej z 1930 r.

W niedzielę 7 grudnia 1930 r. odbyło się uroczyste otwarcie nowego gmachu muzeum. Wśród przybyłych gości znaleźli się m.in. dyrektor Departamentu Sztuki w Ministerstwie Wyznań Religijnych i Oświaty Publicznej Władysław Skoczylas, wojewoda warszawski Stanisław Twardo, dyrektorzy muzeów z Warszawy i innych miast, starostowie i inni przedstawiciele rządu, delegaci Polskiego Towarzystwa Krajoznawczego oraz przedstawiciele włocławskich instytucji i stowarzyszeń.
Uroczystości otwarcia poprzedziło nabożeństwo w kościele św. Witalisa. O godz. 13.15 po przemówieniu prezesa Komitetu Budowy Edmunda Płoskiego przecięto wstęgę i przekazano klucze do Muzeum. Poświęcenia gmachu dokonał bp włocławski Karol Radoński. Później powitano gości i odczytano sprawozdanie komitetu budowy muzeum. Następnie przemówili zaproszeni goście. Profesor Władysław Skoczylas przemawiający w imieniu Ministra Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego powiedział m.in.: Święto dzisiejsze jest świętem kulturalnym nie tylko Włocławka i ziemi kujawskiej, ale i całej Polski. Dzieło to, którego dokonała ofiarna praca tutejszych obywateli, stanie się przykładem dla innych ośrodków kultury regionalnej. […] Już dziś możecie Szanowni Państwo, chlubić się swym dziełem i niechaj mi będzie wolno wyrazić podziw dla waszej pracy i z tego jeszcze powodu, że dzieła tego dokonaliście bez pomocy materialnej Rządu. Dzieło jest tym piękniejsze, że mając czysto kulturalne zadania do spełnienia, może zjednoczyć pod swym dachem wszystkich obywateli bez względu na różnice społeczne i polityczne.

Po zakończeniu części oficjalnej, o godzinie 15.00 rozpoczął się uroczysty obiad w Klubie Wioślarzy a po nim o 18.00 uroczysta akademia. W tej części uroczystości wygłoszono trzy referaty i przedstawiono część artystyczną z koncertem fortepianowym, występem chóru i deklamacjami.

[PN]